ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ 2025 (Black Friday 2025): ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਐ ਕਿ ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਸੇਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਦਿਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਸ਼ੋਪਿੰਗ ਲਈ ਪਾਗਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਅਸੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, “ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ” (Black Friday) ਦੀ | ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਸਾਡੇ ਫ਼ੋਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ‘ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਸੇਲ’ ਦੇ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ‘ਬਲੈਕ’ ਕਿਉਂ ਪਿਆ? ਕੀ ਇਸਦਾ ਹਨੇਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ-ਦੇਣਾ ਹੈ? ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ?
ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਕੀ ਹੈ ?
ਅਮਰੀਕਾ (USA) ‘ਚ ਥੈਂਕਸਗਿਵਿਨ(Thanksgiving) ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਚੌਥੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਉਸ ਤੋਂ ਠੀਕ ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਯਾਨੀ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ‘ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ‘ਚ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਦੀ (unofficial) ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ, ਇਸਦਾ ਨਾਮ ‘ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ’ ਹੀ ਕਿਉਂ ਪਿਆ? ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ |
ਕਹਾਣੀ ਨੰਬਰ-1: ਸੋਨੇ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ (The Gold Crash of 1869)
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨਾਮ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸਤੇਮਾਲ 24 ਸਤੰਬਰ 1869 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਸ ਦਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਨਿਵੇਸ਼ਕ (investors) ਜੇ ਗੋਲਡ (Jay Gould) ਅਤੇ ਜਿਮ ਫਿਸਕ (Jim Fisk) ਨੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਮਾਰਕੀਟ ਡਿੱਗ ਗਈ। ਉਸ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਨੂੰ ਕਈ ਲੋਕ ਕੰਗਾਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ “ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ” ਕਿਹਾ ਗਿਆ।
ਪਰ, ਅੱਜ ਦੀ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਵਾਲੀ ਸੇਲ ਦਾ ਉਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲੈਣਾ-ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ !
ਕਹਾਣੀ ਨੰਬਰ 2: ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਭੀੜ (Philadelphia, 1950)
ਇਹ ਸਟੋਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ‘ਚ ਫਿਲਾਡੇਲਫੀਆ (Philadelphia) ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ।
ਥੈਂਕਸਗਿਵਿੰਗ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਆਰਮੀ-ਨੇਵੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੈਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਚ ਦੇਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਚ ਇੰਨੀ ਭੀੜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਜਾਮ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚੋਰੀਆਂ ਵਧ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ 12-12 ਘੰਟੇ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਉਹ ਦਿਨ ਕਾਲਾ ਦਿਨ (Black Friday) ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਕਹਾਣੀ ਨੰਬਰ 3: ਮੁਨੀਮ ਦਾ ਖਾਤਾ (From Red to Black)
ਹੁਣ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਕਹਾਣੀ ‘ਤੇ ਜੋ ਦੁਕਾਨਦਾਰ (Retailers) ਸਾਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ “ਨਕਾਰਾਤਮਕ” ਨਾਮ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸਕਾਰਾਤਮਕ” ਮਤਲਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
ਬਿਜ਼ਨਸ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਘਾਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਲਾਭ ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਦਿਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇ ਘਾਟੇ ਯਾਨੀ ਰੇਡ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪ੍ਰੋਫਿਟ ਯਾਨੀ ਬਲੈਕ ‘ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਹੈ।
ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦਿਨ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਹ ਦਿਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਲੋਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਚ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ।
ਭਾਰੀ ਛੋਟ (Discounts): ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ, ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਗੈਜੇਟਸ ‘ਤੇ 50% ਤੋਂ 80% ਤੱਕ ਦਾ ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਰਾਤ ਭਰ ਟੈਂਟ ਲਗਾ ਕੇ ਸੌਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਦਰ ਜਾ ਸਕਣ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ “Doorbuster Deals” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਈਬਰ ਮੰਡੇ (Cyber Monday)
ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ‘ਸਾਈਬਰ ਮੰਡੇ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੀਆਂ ਡੀਲਜ਼ ਆਨਲਾਈਨ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ, ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਭੀੜ ਇੰਨੀ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਗਦੜ ਮੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਬੇਲੋੜੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
ਇਹ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ, ਫਿਲਾਡੇਲਫੀਆ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਸਿਰਦਰਦੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ, ਅੱਜ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਈਵੈਂਟ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ‘ਚ ਵੀ ਹੁਣ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਅਤੇ ਫਲਿੱਪਕਾਰਟ ਵਰਗੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ ਸੇਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ‘ਬਲੈਕ ਫ੍ਰਾਈਡੇ’ ਦਾ ਬੋਰਡ ਦੇਖੋ, ਤਾਂ ਯਾਦ ਰੱਖਿਓ ਕਿ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਿਰਫ਼ ਡਿਸਕਾਊਂਟ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਇਤਿਹਾਸ ਛੁਪਿਆ ਹੈ।
ਗੁਰਨੀਤ ਕੌਰ
The Unmute
Read More: ਗਾਂਧੀ ਜਯੰਤੀ 2025: ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਵਜੋਂ ਵਾਪਸੀ, ਜਾਣੋ ਪਰਿਵਾਰ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ
