Digital Arrest: ਵੱਧ ਰਹੀ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਵੀ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਨਾਲ ਠੱਗੀ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ‘ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ’ ਨੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਆਪਣੀ ਠੱਗੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ | ਜਿਸਦੇ ਚੱਲਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਝੱਲਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ |
ਇੰਡੀਅਨ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ (I4C) ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਰਾਜੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਮੁਤਾਬਕ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸਾਲ ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦਰਮਿਆਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 120 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਘਪਲਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 1,420.48 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨਿਵੇਸ਼ ਘਪਲਿਆਂ ‘ਚ 222.58 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਸ/ਡੇਟਿੰਗ ਘਪਲਿਆਂ ‘ਚ 13.23 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਚੂਨਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ |
ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ‘ਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੌਕਸ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ‘ਸਾਈਬਰ ਦੋਸਤ’ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਇਸ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੋ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵੇਖੋ । ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ‘ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ’ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ‘ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ’ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ। ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਫਿਰ ਵੀ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹੋ ?
ਕੀ ਹੈ ‘ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ’ ? (What is Digital Arrest ?)
ਡਾਕਟਰ ਰਕਸ਼ਿਤ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਚ ਅਪਰਾਧੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਾਲ ਕਰਦਾ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਕੋਰੀਅਰ ਹੈ, ਉਸ ਕੋਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਨੰਬਰ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਪਤਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਵੇਰਵੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ਦੇ ਪੈਕੇਟ ‘ਚ ਕੁਝ ਗਲਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਈਬਰ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਫਰਜ਼ੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ‘ਤੇ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (AI) ਰਾਹੀਂ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੈਠਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪੁਲਿਸ ਜਾਂ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ‘ਲੋਗੋ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਇਮਾਨਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਖਾਤੇ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਘਰ ‘ਚ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ। ਸਾਡੀ ਕਾਲ ਨੂੰ ਡਿਸਕਨੈਕਟ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਅਜਿਹਾ ਡਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾ ਕੇ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਵੱਡੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਸਵੈਚਲਿਤ ਕਾਲਾਂ ਭੇਜਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਟਰਾਈ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਨੰਬਰ ਗਲਤ ਅਪਰਾਧਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਦਬਾਓ, ਨੌ ਦਬਾਓ ਅਜਿਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਡਾਕਟਰ ਟੰਡਨ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਭ ਸਕੈਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਭਾਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਸਿੱਧੀ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਡਿਜੀਟਲ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ (Digital Arrest) ਵਰਗਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੀ।
ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਕਾਲਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੁਹਾਡੇ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾ ਕੇ ਡਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਠੱਗੀ ਲਈ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਲਾਂ ਫਰਜ਼ੀ ਨੰਬਰਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਲਾਂ ਵਰਚੁਅਲ ਨੰਬਰਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਲਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਨੰਬਰ 92 ਦੀ ਲੜੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੀਰੀਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹੈ। ਕਾਲ ‘ਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਤਸਵੀਰ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ |
ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਏਆਈ ਕਲੋਨਿੰਗ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਰਾਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਹੈ। ਪਾਪਾ-ਪਾਪਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਚਾਓ, ਪਾਪਾ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਚਾਓ। ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਘਬਰਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ ਪਵੇਗਾ।
ਦੇਖੋ ਕਿ ਕਿਸ ਨੰਬਰ ਤੋਂ ਕਾਲ ਆਈ ਹੈ ਅਤੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਲੱਗੀ ਪੁਲਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ, ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕੋਈ ਜੁਰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਤੋਂ ਕਾਲ ਕਰੇਗੀ। ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨੰਬਰ ਤੋਂ ਕਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਜਾਂਚ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ।
ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦੈ ?
ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਹੈ ਤਾਂ 1930 ‘ਤੇ ਕਾਲ ਕਰੋ। ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਆਰਾਮ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਵੇਖੋ । ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ੱਕੀ ਲਿੰਕ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਹ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟ (Digital Arrest) ਜਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ੱਕੀ ਲਿੰਕ ‘ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਡਿਜੀਟਲ ਅਰੇਸਟਜਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਸਥਿਤੀ ‘ਚ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ ਨੂੰ ਫੈਕਟਰੀ ਰੀਸੈਟ ਕਰੋ। ਤੁਰੰਤ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰੋ। ਪਾਸਵਰਡ ਅਤੇ ਪਿੰਨ ਬਦਲੋ। ਡੈਬਿਟ ਖਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਫ੍ਰੀਜ਼ ਕਰਵਾ ਦਿਓ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਤੁਸੀਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੋਗੇ।ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ OTP/PINcode ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਲਾਹ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਫੋਨ ‘ਚ ਕੋਈ ਵੀ ਗਲਤ ਐਪ ਇੰਸਟਾਲ ਨਾ ਕਰੋ।
ਸਮਝੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਫ਼ੋਨ ਇੱਕ ਡਿਜੀਟਲ ਬਟੂਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬਟੂਏ ‘ਚ ਝਾਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਧਿਆਨ ‘ਚ ਰੱਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਐਪ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਕਿਹੜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੁੱਛੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਲਿਖੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ
