3 ਜਨਵਰੀ 2025: ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਾ ਡਗਮਗਾਣ ਦਾ ਉਸਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹਿਤ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਹਕੀਕਤ (Haqiqat Rai’) ਰਾਏ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਝੁਕਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਬੱਡੀ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਉਹ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ।
ਸਿਆਲਕੋਟ, ਪੰਜਾਬ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਬਹਾਦਰ ਹਕੀਕਤ (Haqiqat Rai) ਰਾਏ ਦਾ ਨਾਮ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਯਾਦ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ (Basant Panchami) ਪੰਚਮੀ ‘ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵੀਰ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ
ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ 1719 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਵਪਾਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਗਮਲ ਅਤੇ ਮਾਂ ਗੌਰਨ ਉਸਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਮਦਰੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੀ ਪਰ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਮੁੰਡੇ ਉਸ ਤੋਂ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।
ਧਰਮ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸਦੇ ਕੁਝ ਮੁਸਲਿਮ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ‘ਤੇ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਫਾਤਿਮਾ ਬੀਬੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਹੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗੇਗਾ? ਇਸ ‘ਤੇ ਉਹ ਮੁੰਡੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ‘ਤੇ ਈਸ਼ਨਿੰਦਾ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। ਉਸਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਮਿਰਜ਼ਾ ਬੇਗ ਕੋਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।
ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ
ਮਿਰਜ਼ਾ ਬੇਗ ਨੇ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਦਿੱਤੇ – ਜਾਂ ਤਾਂ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਓ ਜਾਂ ਮੌਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲਓ। ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਭਟਕੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਗਿਆ।
ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ
ਜਦੋਂ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਬਦਲਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਨਵਾਬ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ 1734 ਵਿੱਚ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵਾਪਰੀ ਸੀ।
ਪਤਨੀ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ
ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦਾ ਵਿਆਹ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਟਾਲਾ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੀ ਚਿਤਾ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਸਤੀ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਵੀਰ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦੀ ਯਾਦ
ਅੱਜ ਵੀ, ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਵੀਰ ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੱਚੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਜੀਉਂਦੇ ਹਨ।
Read More: ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ? ਜਾਣੋ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ
