ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 12 ਜੁਲਾਈ 2023: ਮਹਾਨ ਚੈੱਕ ਲੇਖਕ ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਦੇਰਾ (Milan Kundera) ਦਾ 11 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ 94 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ | ਸੱਤਾ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਆਲੋਚਨਾ ਉਸ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਦੇਰਾ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਚੈੱਕ ਨਾਵਲਕਾਰ ਦਾ ਅੱਜ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 94 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਭਾਵੇਂ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਦੀਵੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।
ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ ਵਿੱਚ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1929 ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਦੇਰਾ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਤੋਂ ਹੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਮੀਆਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਤਾਂ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਇਹ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਜਿਹਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦੋ ਵਾਰ ਹੋਇਆ।
ਅਸਲ ਵਿਚ, ਕੁੰਦੇਰਾ (Milan Kundera) ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1950 ਵਿਚ ‘ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ’ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ 1970 ਵਿਚ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਉਸ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਡੇਰਾ ਨੇ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਈ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮਿਲਨ ਕੁੰਦੇਰਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਦ ਜੋਕ’ ਛਪ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸ਼ਕਤੀ ਉੱਤੇ ਕੌੜੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੜਕ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਹ ਨਾਵਲ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਟਰਾਟਸਕੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਚੁਟਕਲਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਸਮਤ ਅਤੇ ਤਰਕ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੁੰਦੇਰਾ ਦਾ ਇਹ ਨਾਵਲ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਵਾਪਰਿਆ ਜਦੋਂ ਰੂਸੀ ਟੈਂਕ ਚੌਕ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਸਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ 1979 ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਮਿਲਨ ਕੁੰਦੇਰਾ ਦਾ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ, ਸਾਡੇ ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਨਿਰਮਲ ਵਰਮਾ ਨੇ ਮਿਲਨ ਕੁੰਦੇਰਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਚੈੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ।
