8 ਮਾਰਚ 2025: ਸਿਹਤ (health) ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਜਿਹਾ ਮੁੱਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ ਮੈਡੀਕਲ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਘੜਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ (women’s) ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਓਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਮੈਡੀਕਲ (medical) ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਅਹਿਮ ਪਦਵੀ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ- ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਨਰਸਿੰਗ, ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ਼ ਲਈ ਅਤੇ ਦਾਈ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੰਮਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਪੁਰਸ਼ ਕੋਲ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਗਾਜ਼ ਵਿੱਚ, 1849 ਵਿੱਚ ਡਾ. ਐਲਿਜ਼ਾਬੇਥ ਬਲੈਕਵੈਲ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਮੈਡੀਕਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਡਾ. ਅਨੰਦੀਬੇਨ ਜੋਸ਼ੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1860 ਵਿੱਚ ਯੁਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ (united status) ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।
ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸ ਸੇਂਟਾ ਟੇਰੇਜ਼ਾ ਵੱਲੋਂ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਨਰਸਿੰਗ (nursing) ਦੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਾਈਟੈਂਗਲ ਫਲੋਰੈਂਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਣ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਯਤਨਾਂ ਨੇ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਦਰ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਨਰਸਿੰਗ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।
ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਖੋਜਾਂ ‘ਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ-ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧੇ, ਔਰਤਾਂ (women’s) ਨੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਮੈਡੀਕਲ ਇਲਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੈਡੀਕਲ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਇਲਾਜਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਡਾ. ਟੂ ਯੂਯੂ (Tu Youyou), ਜੋ ਕਿ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਅਰਟਿਮਿਸਿਨਿਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਚੀਨੀ ਫਾਰਮੈਸੀਕੋਲੋਜਿਸਟ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਖੋਜ ਨੇ ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਬਚਾਈਆਂ। ਇਹ ਖੋਜ ਮਲੇਰੀਆ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਦਵਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਡਾ. ਮੈਰੀ ਕਲਿਬ (Mary Calvert), ਜੋ ਕਿ ਜੈਨੇਟਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਜਿਨੇਟਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਸਤਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਡਾ. ਐਲੀਜ਼ਾਬੇਥ ਕਟਨ (Elizabeth Kattan) ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਵੀ ਇਨਸਾਨੀ ਜੀਵਣ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਮੈਡੀਕਲ ਖੇਤਰ ‘ਚ ਯੋਗਦਾਨ-
ਡਾ. ਅਨੰਦੀਬੇਨ ਜੋਸ਼ੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1860 ਵਿੱਚ ਯੁਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ (united status) ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 1943 ‘ਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਡਾ. ਕੇਤੁਯਨ ਆਰਦੇਸ਼ਿਰ ਦਿਨਸ਼ਾਅ ਨੇ ਮਾਡਰਨ ਕੈਂਸਰ ਕੇਅਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਥੈਰੇਪੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2001 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਡਾ. ਇੰਦਰਾ ਹਿੰਦੂਜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਨ ਵਿਟਰੋ (In vitro fertilization) ਫਰਟੀਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (IVF) ਤਕਨੀਕ ਲਿਆਂਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ 1986 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਟੈਸਟ-ਟਿਊਬ ਬੇਬੀ ਦੀ ਡਿਲੀਵਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ 1988 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਗੇਮੇਟ ਇੰਟਰਾਫੈਲੋਪੀਅਨ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ (GIFT) ਬੱਚੇ ਦੀ ਡਿਲੀਵਰੀ (delivery) ਵੀ ਕਰਵਾਈ ਗਈ।
ਡਾ. ਗਗਨਦੀਪ (dr. gagandeep) ਕਾਂਗ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਰਾਇਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਫੈਲੋ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੋਹਰੀ ਵਾਇਰਲੋਜਿਸਟ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਲ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰੋਟਾਵਾਇਰਸ ‘ਤੇ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵੈਕਸੀਨ, ਜੋ ਦਸਤ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਕਰਦੀ ਹੈ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਪਿੱਛੇ ਡਾ. ਕਾਂਗ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੈਡੀਕਲ ਖੇਤਰ ‘ਚ ਭੂਮਿਕਾ- ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ(women’s) ਨੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਮੈਡੀਕਲ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ, ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ, ਨਰਸਿੰਗ, ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਖੋਜਾਂ, ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਵਿੰਗ, ਆਸ਼ਾ ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ।ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ (punjab) ਦੇ ਸਿਹਤ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਹਿਤਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਲੇਰ ਬਤੌਰ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਿਹਤ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ, ਡਾ. ਜਸਮਿੰਦਰ ਬਤੌਰ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਅਤੇ ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਈ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਬਾ-ਖ਼ੂਬੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ।
ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੱਲ- ਹਾਲਾਂਕਿ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਕੁਝ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਦਲਾਅ ਆਏ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਪੱਕਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ (women’s) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਹੇਗੀ।
Read More: ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਨਰਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਬਲਾਕ ਐਜੂਕੇਟਰ, ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ
9876805158
