ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 11 ਨਵੰਬਰ 2021 : 11 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ, ਇਸਲਾਮੀ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਲੇਖਕ, ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾ ਦੀ 113ਵੀਂ ਜਯੰਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਵਸ (National Education Day )ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਨਕਲਾਬੀ ਆਦਮੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਜ਼ਾਦ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੱਥ
ਮੌਲਾਨਾ ਆਜ਼ਾਦ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ, ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਉਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰਤ ਵਿਦਵਾਨ, ਮੌਲਾਨਾ ਆਜ਼ਾਦ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਸਨ (15 ਅਗਸਤ, 1947-2 ਫਰਵਰੀ 1958)। ਉਹ 11 ਸਤੰਬਰ, 2008 ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੋਤ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਉੱਤਮ ਵਿਚਾਰ ਲਿਆਇਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਵਸ।
ਮੌਲਾਨਾ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਦੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਉਹ ਪੂਰਬੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਰਕੁਨ ਨੇ ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਅਕਾਦਮੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨਾ
– ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗ੍ਰਾਂਟਸ ਕਮਿਸ਼ਨ
– ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਟੈਕਨੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ
– ਆਈਆਈਟੀ ਖੜਗਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਮਿਸ਼ਨ
– ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕਮਿਸ਼ਨ
– ਜਾਮੀਆ ਮਿਲੀਆ ਇਸਲਾਮੀਆ
ਇਹ ਮੌਲਾਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।
ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਦਾ ਆਦਮੀ, ਮੌਲਾਨਾ ਘਰੇਲੂ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸਿਖਿਅਤ ਸੀ। 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ, ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣੇ ਸਨ। ਉਹ ਅਰਬੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੀ, ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ।
ਆਪਣੇ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਦਵਾਨ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਸੱਯਦ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੀਉਦੀਨ ਅਹਿਮਦ ਬਿਨ ਖੈਰੂਦੀਨ ਅਲ-ਹੁਸੈਨੀ ਆਜ਼ਾਦ ਸੀ।
ਮੌਲਾਨਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸਾਡਾ ਮਾਲਕ’। ਆਜ਼ਾਦ (ਮਤਲਬ ‘ਮੁਫ਼ਤ’) ਉਸਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ ਸੀ। ਉਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਰਚਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਲਿਖੇ। ਮੌਲਾਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ (1912- ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਉਰਦੂ-ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਖਬਾਰ, ਅਲ-ਹਿਲਾਲ) ਅਤੇ ਕੰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸਰੀਰ ਛੱਡਿਆ (ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਜਿੱਤੀ, ਗੁਲਾਬੇ ਖਾਤਿਰ, ਗ਼ੁਬਾਰ-ਏ-ਖ਼ਾਤੀਰ, ਤਜ਼ਕੀਰਾਹ, ਤਰਜੁਮਾਨੁਲ ਕੁਰਾਨ)।
ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੌਲਾਨਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ‘ਮੀਰ-ਏ-ਕਾਰਵਾਂ’ (ਕਾਫ਼ਲੇ ਦਾ ਆਗੂ), “ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸੱਜਣ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਕੰਮਲ ਉਤਪਾਦ” ਸੀ।
ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਵੱਡਮੁੱਲੇ ਯੋਗਦਾਨ ਸਦਕਾ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।