Mahavir Jayanti 2025: ਜੈਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ‘ਚੋਂ ਇੱਕ ਮਹਾਵੀਰ ਜਯੰਤੀ ਹੈ, ਇਹ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਚੌਵੀਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ, ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ (Swami Mahavir) ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਮਹਾਵੀਰ ਜਯੰਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਗਮ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਜਾ ਰਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗੂ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ‘ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
ਮਹਾਵੀਰ ਜਯੰਤੀ (Mahavir Jayanti 2025)
ਇਸ ਸਾਲ ਮਹਾਵੀਰ ਜਯੰਤੀ 10 ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ ਸੰਤ ਮਹਾਂਵੀਰ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਅਤੇ ਅਮਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਮਹਾਂਵੀਰ ਜਯੰਤੀ ਜੈਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਕੇ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਜਨਮ
ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਤੇ ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਚੈਤ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪਕਸ਼ ਦੀ 13 ਵੀਂ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕੁੰਡਲਗ੍ਰਾਮ ‘ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਪਟਨਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਮ ਵਰਧਮਾਨ ਸੀ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 599 ਈਸਾ ਪੂਰਵ (599 BC) ‘ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਇਕਸ਼ਵਾਕੁ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸਿਧਾਰਥ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਲਾ ਦੇ ਘਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵਰਧਮਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਾਮ ਯਸ਼ੋਦਾ ਸੀ। ਮਹਾਵੀਰ ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਿਯਦਰਸ਼ਨਾ ਸੀ। ਮਹਾਵੀਰ ਸਵਾਮੀ ਨੂੰ ਮਹਾਵੀਰ, ਤੀਰਥੰਕਰ, ਜੀਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 42 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੈਨ ਧਰਮ ‘ਚ ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਜੀਓ ਅਤੇ ਜਿਉਣ ਦਿਓ’।
ਮਹਾਵੀਰ 24ਵੇਂ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਜੈਨ ਤੀਰਥੰਕਰ
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ (Swami Mahavir) 24ਵੇਂ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਜੈਨ ਤੀਰਥੰਕਰ ਸਨ। ਇੱਕ ਤੀਰਥੰਕਰ ਇੱਕ ਗਿਆਨਵਾਨ ਆਤਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਬਰ ਧਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ, ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ |
ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਂਵੀਰ ਦਾ ਘਰ ਛੱਡਣਾ
ਜਦੋਂ ਵਰਧਮਾਨ 28 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਨੰਦੀਵਰਧਨ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਿਆ | ਵਰਧਮਾਨ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੋਹ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਵਰਧਮਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਵਰਧਮਾਨ ਅਡੋਲ ਰਿਹਾ, ਘਰ ‘ਚ ਵਰਤ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਵਰਧਮਾਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਕੱਪੜਾ ਪਹਿਨਿਆ ਅਤੇ “ਨਮੋ ਸਿੱਧਨਮ” (ਮੈਂ ਮੁਕਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ) ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਬੰਧਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਪਹਿਲੇ 30 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਨ ਚ ਕਮਲ ਵਾਂਗ ਰਹੇ। 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਵਰਧਮਾਨ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਭਾਲ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਢੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ | ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ‘ਚ ਉਹ ਸਾਧਨਾ ‘ਚ ਇੰਨਾ ਰੁੱਝ ਗਏ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗ ਪਏ। 12 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਨੇ ‘ਕੈਵਲਯ ਗਿਆਨ’ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਮੁਕਤੀ ਜਾਂ ਸਮਾਧੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਜੈਨ ਧਰਮ ‘ਚ ਕੈਵਲਯ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ‘ਚ ਸੰਬੋਧੀ (ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ) ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤਪੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸਰਬ-ਗਿਆਨ
ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਪੂਰਨ ਮੋਨ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਵਿਵਹਾਰ ਅਪਣਾਇਆ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਕਸਰ ਵਰਤ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਬਿਹਾਰ, ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਾਲ, ਉੜੀਸਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਆਪਣੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਤਿੰਦਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ‘ਚ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਕੰਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੁਖੀ ਕਰਨਾ ਹਿੰਸਾ ਹੈ। ਮੁਆਫ਼ੀ ਬਾਰੇ, ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ – ’ਮੈਂ’ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ।’ ਮੇਰੀਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦੋਸਤਾਨਾ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਸੱਚੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਧਰਮ ‘ਚ ਦ੍ਰਿੜ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਆਖਰੀ ਉਪਦੇਸ਼
ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ (Swami Mahavir) ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਲੋਕਾਂ ‘ਚ ਆਪਣੇ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ‘ਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਪਾਵਾਪੁਰੀ ‘ਚ ਹੋਇਆ ਜੋ 48 ਘੰਟੇ ਚੱਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੋਕਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਅੰਤ ‘ਚ 527 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੌਰਾਨ 72 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਜੀਵਨ, ਮੌਤ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ | ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਨਿਰਵਾਣ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਸਵਾਮੀ ਮਹਾਵੀਰ (Swami Mahavir) ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ
1. ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |
2. ਕਦੇ ਵੀ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ |
3. ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |
4 ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
5. ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਜਿਊਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੈ, ‘ਜੀਓ ਅਤੇ ਜਿਉਣ ਦਿਓ’
6 ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
7. ਬਿਲਕੁਲ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
Read More: ਮਰਾਠਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਜੀਵਨੀ
