History of Hola Mohalla: ਦੇਸ਼ ਭਰ ‘ਚ ਮਾਰਚ ਮਹੀਨੇ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬੜੇ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ |
ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸ਼ਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਲੋਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਸਿੱਖ ਧਰਮ ‘ਚ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੂਰਬੀਰਤਾ, ਨਿਰਭੈਤਾ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ | ਹਰ ਸਾਲ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਨੂੰ ਬੜੇ ਜਾਹੋ-ਜਲਾਲ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਦਰਅਸਲ ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਕੱਢਣ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ |
ਇਹ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਰਾਹੀਂ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹੋਲੀ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਇਹ 14 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 16 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੋਲਾ-ਮੁਹੱਲਾ ਤਿਉਹਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਹੋਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਰੰਗ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਧੰਨ-ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਲਾ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ |
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ’ਚ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ਤੇ ਨਿਰਭੈਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸੰਮਤ 1757 (1700 ਈ.) ਚੇਤ ਵਦੀ ਇੱਕ ਨੂੰ ਹੋਲਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੋਲੇ-ਮਹੱਲੇ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਰਿਵਾਇਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈ ਸੀ | ਕਵੀ ਸੁਮੇਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਕਮਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਲਮਬੰਦ ਕੀਤਾ |
ਔਰਨ ਕੀ ਹੋਲੀ ਮਮ ਹੋਲਾ॥
ਕਹਿਯੋ ਕ੍ਰਿਪਾਨਿਧ ਬਚਨ ਅਮੋਲਾ॥
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਪਿੱਛੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਿਰਜਣਾ ਸੀ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਮਰੱਥ ਯੋਧੇ ਹੋਣ ਸਗੋਂ ਸਵੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ‘ਚ ਵੀ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਏਕਤਾ, ਭਾਈਚਾਰਾ, ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਫੈਲਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ |
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦਾ ਅਰਥ
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਹੋਲਾ’ ਅਤੇ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ | ਇਸ ‘ਚ ‘ਹੋਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ ਭਾਵ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨਾ ਹੈ | ‘ਹੋਲਾ’ ਸ਼ਬਦ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਮਹੱਲਾ’ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ | ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਅਰਥ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਕੇ ਨਗਾਰਾ ਵਜਾਉਣਾ ਹੈ |
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਜੀ ਆਪਣੇ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼’ ‘ਚ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ” ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਦਿਆ ‘ਚ ਨਿਪੁੰਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਰੀਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈ |
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਤਹਿਤ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸਮੂਹਾਂ ‘ਚ ਵੰਡ ਕੇ ਜੰਗੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ‘ਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਫੌਜ ਯਾਨੀ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਤੁਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ, ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਤੇ ਗੁਲਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਰੰਗ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, “ਜੋ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ” ਅਤੇ “ਝੂਲ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਰਹਿਣ ਪੰਥ ਮਹਾਰਾਜ ਕੇ” ਵਰਗੇ ਨਾਅਰੇ ਗੂੰਜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਜੋਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ |
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਫੌਜ ਪੈਦਲ ਅਤੇ ਘੋੜਸਵਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ‘ਚ ਅਤੇ ਗੁਲਾਲ ਉੱਡਣ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਦੇ ਰੰਗ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ | ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਪਹਿਲਾਂ ਸ੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |
ਇਸਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ, ਸਿੱਖ ਰਵਾਇਤੀ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟ ਗੱਤਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ‘ਚ ਦੋ ਸਮੂਹ ‘ਚ ਵੰਡ ਕੇ ਯੁੱਧ ਅਭਿਆਸ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਯੁੱਧ ਕਲਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਘੋੜਸਵਾਰੀ, ਕੁਸ਼ਤੀ, ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਿਲਚਸਪ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇੰਨੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਹਨ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦਾ ਅਲੌਕਿਕ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ
ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਦੇ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਲੌਕਿਕ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਵੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ‘ਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ, ਘੁੜਸਵਾਰ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਆਪਣੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਅਲੌਕਿਕ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਲੋਕ ਦੂਰੋਂ-ਦੂਰੋਂ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਖਰੀਲੇ ਦਿਨ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀਆਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨੋਖਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਲਾ-ਮਹੱਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲੰਗਰ ਅਤੁੱਟ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਲੰਗਰ ‘ਚ ਹਰ ਜਾਤੀ, ਧਰਮ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ‘ਚ ਪੂਰਾ ਭੋਜਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੰਗਰ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
Read More: ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਸ੍ਰੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ ਨਾਲ ਆਰੰਭ
