Lal Bahadur Shastri: ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (Lal Bahadur Shastri) ਦੀ ਬਰਸੀ ਹੈ। ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਜੀਵਨ ਵਿਸ਼ਵ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ, ਉਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
(Birth of Lal Bahadur Shastri) ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਾ ਜਨਮ
ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (Lal Bahadur Shastri) ਦਾ ਜਨਮ 02 ਅਕਤੂਬਰ 1904 ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਾਰਾਣਸੀ ਤੋਂ ਸੱਤ ਮੀਲ ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਰੇਲਵੇ ਕਸਬੇ ਮੁਗਲ ਸਰਾਏ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਨੰਨੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡੇਢ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਮੀਲ ਪੈਦਲ ਜਾਂਦਾ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ 16 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਨਾਬਾਲਗ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਬਚਪਨ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਗੰਗਾ ‘ਚੋਂ ਤੈਰ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਸਕੂਲ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਪਨ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਭਰਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਸਕੂਲ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕੋਲ ਕਿਸ਼ਤੀ ਲਈ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿਚ ਤੈਰ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ‘ਚ ਤੈਰ ਕੇ ਹੀ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਨ :
(Lal Bahadur Shastri bought the Car on Loan) ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਲੋਨ ‘ਤੇ ਖਰੀਦੀ ਸੀ ਕਾਰ
ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਏਟ ਕਾਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ 12,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ 7,000 ਰੁਪਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਤੋਂ 5000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਾਰ ਸਾਲ 1965 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕਾਰ ਖਰੀਦਣ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅੱਜ ਇਹ ਕਾਰ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ।
ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਕਾਰ ਲੋਨ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੈਂਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਬਕਾਇਆ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁਕਾਉਣ ਲਈ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਲਲਿਤਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਬੈਂਕ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਕਾਰ ਦਾ ਨੰਬਰ DLE 6 ਹੈ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਰਹੇ।
(Lal Bahadur Shastri’s life is full of ideals and Struggles) ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਦਰਸ਼ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (Lal Bahadur Shastri) ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੱਤਾ ਕੌਣ ਸੰਭਾਲੇਗਾ? ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਕਈ ਦਿੱਗਜ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (Lal Bahadur Shastri) ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਬਿਹਤਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਜੈ ਜਵਾਨ, ਜੈ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਦਿੱਤਾ |
ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (Lal Bahadur Shastri) ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਹਨ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤ ਬਹੁਤ ਰਹੱਸਮਈ ਸੀ। ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਅਜੇ ਵੀ ਇਕ ਰਹੱਸ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਹ ਰਹੱਸ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।
(Lal Bahadur Shastri’s Stories of Humility) ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
ਜਦੋਂ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (Lal Bahadur Shastri) ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੌਰਾ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਰਾਜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਠਹਿਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ |
ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਵਰਗਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਕਾਰ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪੂਰੀ ਰਕਮ ਸਰਕਾਰੀ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਅਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਘਰ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਜਾਇਦਾਦ। ਜਦੋਂ ਲਾਲ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਜਾਇਦਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ|
(Lal Bahadur Shastri’s Death Mystery) ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਇੱਕ ਰਹੱਸ
ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਇੱਕ ਰਹੱਸ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ 11 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਤਾਸ਼ਕੰਦ, ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਤਾਸ਼ਕੰਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਗਏ ਸਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਬੈਠੀ ਰਾਜ ਨਰਾਇਣ ਜਾਂਚ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਕੋਈ ਠੋਸ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਰੇਲ ਮੰਤਰੀ, ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਮੰਤਰੀ, ਵਣਜ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਮੰਤਰੀ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
(Award received by Lal Bahadur Shastri) ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ “ਵਿਜੇ ਘਾਟ” ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ (ਮਸੂਰੀ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ) ਸਮੇਤ ਕਈ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਾਲ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
