History of Qila Mubarak of Bathinda: ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਪੀਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧੂ-ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ | ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਹਨ | ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਇੱਕ ਕੇ ਬਠਿੰਡਾ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ।..
ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ (Qila Mubarak Bathinda) ਦਾ ਬਹੁਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਠਿੰਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ‘ਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੇ ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ 90 ਅਤੇ 110 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਰੱਖਿਆ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ‘ਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸਕ ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨਾ ਨੂੰ ਹਾਰਨ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
1205 ‘ਚ ਜਨਮੀ ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਸ਼ਮਸ-ਉਦ-ਦੀਨ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਧੀ ਸੀ। ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਵੰਸ ਤੋਂ ਸੀ, ਪਰ ਰਜ਼ੀਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸੂਬਾਈ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨ ਪਹਿਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਜੋ 1236 ਈ ਤੋਂ 1240 ਈ ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਸੀ |
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਨੂੰ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ’ਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪਿਕਨਿਕ ਸਪਾਟ ਵਜੋਂ ਵੀ ਚੁਣਦੇ ਹਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ ਇਸਨੂੰ ਬਠਿੰਡਾ ‘ਚ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਝਲਕ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (History of Qila Mubarak)
ਇਹ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਕੁਸ਼ਾਣ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਸ਼ਾਣ ਸ਼ਾਸਕ ਕਨਿਸ਼ਕ ਨੇ ਰਾਜਾ ਡਾਬ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਅਤੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੇ ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ 90 ਅਤੇ 110 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਜਾ ਡਾਬ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵੇਨਾ ਪਾਲ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਇੱਟਾਂ ਕੁਸ਼ਾਣ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ‘ਤੇ ਸਮਰਾਟ ਕਨਿਸ਼ਕ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਹੂਣ ਸਮਰਾਟ ਕਨਿਸ਼ਕ ਦੇ ਰਾਜ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ, ਖੇਤਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਢਾਂਚੇ ‘ਚ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤੇ।
ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ‘ਚ ਰਾਜਾ ਜੈਪਾਲ ਦੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਬਾਲਕੋਨੀ ਤੋਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਲੜ ਸਕੇ। ਬਾਅਦ ‘ਚ ਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨਾ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ‘ਚ ਫੇਰੀ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ 1705 ‘ਚ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਆਏ ਸਨ । ਬਾਅਦ ‘ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦੀ ਯਾਦ ‘ਚ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 17ਵੀਂ ਈਸਵੀ ‘ਚ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਮ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬਣਤਰ ਢਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਮੇਂ’ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੁਬਾਰਕ ਅਮੀਰ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ।
Read More: History of Thanda Burj: ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਠੰਡਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ
