Shaheedi Diwas 2025: 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।ਦੇਸ਼ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ (Shaheedi Diwas) ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਬੈਠਕ ‘ਚ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ – ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਉਹ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।’ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੌਤ ਦੇ ਫੰਦੇ ਨੂੰ ਚੁੰਮਿਆ।
ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ
ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੈ। 28 ਸਤੰਬਰ, 1907 ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਵਤੀ ਨੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਚੱਕ ਬੰਗਾ ‘ਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਚੇ ਅਜੀਤ, ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ 1906 ਦੇ ਬਸਤੀਕਰਨ ਬਿੱਲ (Colonization Bill) ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੇਤੰਨ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਨੌਜਵਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ‘ਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਹੀ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। 1919 ਦਾ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ 1921 ‘ਚ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਨਿਹੱਥੇ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲ, ਦੋਵੇਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਵਰਾਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਸਹਿਯੋਗ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨੌਜਵਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ।
ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਾਰਚ 1925 ‘ਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਸਕੱਤਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਯੂਰਪ ‘ਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (Hindustan Republican Association) ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (Hindustan Socialist Republican Association) ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੰਮਾਂ ‘ਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖ ਲਿਖਣੇ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਟੀਚੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਚੇ ਛਾਪਣੇ ਅਤੇ ਵੰਡਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ, ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ 30 ਅਕਤੂਬਰ, 1928 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸਰਬ-ਪਾਰਟੀ ਪਰੇਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਹਿੰਸਕ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਜੇ.ਪੀ. ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਸਕੇ, ਜੋ ਕਿ ਸਹਾਇਕ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਕਾਟ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸੈਂਬਲੀ ਦੀ ਵਿਜ਼ਟਰ ਗੈਲਰੀ ‘ਚ “ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ
8 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਵਿਜ਼ਟਰ ਗੈਲਰੀ ਤੋਂ ਬੰਬ ਸੁੱਟਿਆ | ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਲਾਬ ਪੱਖੀ ਬੈਨਰ ਵੀ ਚੁੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਪੈਂਫਲਿਟ ਸੁੱਟੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ‘ਚ ਲਏ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਅਸੈਂਬਲੀ ‘ਚ “ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਗੂੰਜਦੇ ਰਹੇ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਘਟਨਾ ‘ਚ ਕੋਈ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਦੇਸ਼ “ਬਹਿਰੀ ਹੋਈ ਅੰਗਰੇਜ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣਾ” ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ‘ਚ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੇਪੀ ਸਾਂਡਰਸ ਕਤਲ ਕੇਸ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਸੀ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਖਰੀ 12 ਘੰਟੇ
ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਮੰਨਣ ਲਈ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਪਿਆਰੇ ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਜਤਿਨ ਦਾਸ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੀ ਗਏ ਸਨ।
ਅਖ਼ੀਰ ‘ਚ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਬੰਦ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਉਸ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਟਿਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਦੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਆਗੂ ਭੀਮ ਸੇਨ ਸੱਚਰ ਨੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ‘ਚ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ, “ਤੁਸੀਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ?”
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤਾਕਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਦਾਲਤ ‘ਚ ਅਪੀਲਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ।” ਵਾਰਡਨ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ ਸੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਲਈ ਉਹ ਸਭ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਉਹ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ|
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਇੰਨਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਾਥੀ ਜੈਦੇਵ ਕਪੂਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸ ‘ਚ ਉਸਨੂੰ ‘ਮਿਲਿਟਾਰਿਜ਼ਮ’, ਲੈਨਿਨ ਦਾ ‘ਲੈਫਟ ਵਿੰਗ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ’ ਅਤੇ ਅਪਟਨ ਸਿੰਕਲੇਅਰ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘ਦਿ ਸਪਾਈ’ ਕੁਲਬੀਰ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਪ੍ਰਾਣ ਨਾਥ ਮਹਿਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ। ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਬਾਅਦ ‘ਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੋਠੜੀ ‘ਚ ਪਿੰਜਰੇ ‘ਚ ਬੰਦ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਮਹਿਤਾ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਰਿਵੋਲਿਊਸ਼ਨਰੀ ਲੈਨਿਨ’ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਨਾ ਹੋਵੇ।
ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਤਾਬ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਹਟਾਏ ਬਿਨਾਂ ਕਿਹਾ, “ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਸੁਨੇਹੇ…ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਮੁਰਦਾਬਾਦ। ..ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ।
ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ 24 ਮਾਰਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜਨ ਦਾ ਡਰ ਸੀ| ਇਸ ਲਈ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤਿੰਨਾਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਤ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਹੌਰ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ
ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਅਗਸਤ 1908 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰਤਨਾਗਿਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਖੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਰਜ ਰਹੇਗਾ।
ਰਾਜਗੁਰੂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ।ਦਰਅਸਲ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ ਹਰੀ ਰਾਜਗੁਰੂ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦਾ ਜਨਮ ਅਸਲ ‘ਚ ਸਾਵਣ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਰਾਜਗੁਰੂ ਸਿਰਫ਼ 6 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦਿਨਕਰ ‘ਤੇ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ‘ਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ। ਸਭ ਕੁਝ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਕੇ, ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ‘ਚ ਕੁੱਦ ਪਿਆ। ਉਹ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ
ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ‘ਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਦਾ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਖਦੇਵ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਅਰਥ ਸਮਝਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਦਿਲ ‘ਚ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸੀ।
ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਈ 1907 ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਚ ਰਾਮਲਾਲ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਲੀ ਦੇਵੀ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਚਾ ਲਾਲਾ ਚਿੰਤਾਰਾਮ ਨੇ ਪਾਲਿਆ ਸੀ।
ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ 1921 ‘ਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ‘ਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ‘ਚ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ | ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਆਰਮੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 8 ਸਤੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਇਸਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸਨ।
Read More: ‘ਆਪ’ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦੋ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ‘ਤੇ CM ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਪਹੁੰਚੇ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ
